نگاهی به روزنامه نگاری کوردی پس از ۱۱۶ سال و وضعیت آن در شرق کوردستان، وحدت قلی‌زاده پیرانجوق

 بنیان گذار ر‌‌وزنامه نگاری کوردی مقداد مدهت بدرخان بود که برای اولین بار روزنامه کوردستان را در سال ١٨٩٨ در شهر قاهره پایتخت مصر به چاپ رساند

تا روزنامه نگاری کوردی در تبعید و خارج از خاک کوردستان ‌حیات خود را آغاز کند. این روز به عنوان روز روزنامه نگاری کوردی پذیرفته شده است و در جنوب کوردستان به صورت رسمی این روز گرامی داشته می شود. این روزنامه تا سال ١٩٠٢ به چاپ رسید و در طی مدتی که این روزنامه به چاپ رسید به مانند تمامی تاریخ ملت کورد در شرایط سخت و در کشورهای مختلف از جمله سوئیس و انگلستان به چاپ رسید. روزنامه نگاری کوردی گر چه با فاصله زیادی از روزنامه نگاری در دیگر کشورهای خاورمیانه آغاز نشد لیکن به دلیل مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تحمیل شده بر این حرفه توسط کشورهای اشغالگر کوردستان نتوانسته رشد لازمه را بکند و به لحاظ کمی و کیفی از روند روزنامه نگاری در این کشورها متاسفانه جا مانده است.

 

    روزنامه نگاری کوردی در شرق کوردستان با همت و تلاش سمکو شکاک شروع شد. با حمایت مالی و سیاسی وی عبدالرزاق بدرخان مجله ماهانه‌ای با نام کوردستان را در سال ١٩١٢ در شهر خوی به چاپ رسانید. اولین روزنامە کوردی منتشره در شرق کوردستان نیز که بیانگر دیدگاههای سیاسی حکومت سمکو بود، روزنامە روز کورد بود که با نام های روزنامە کورد و یا کوردستان هم شناخته می‌شد بود. این روزنامه با سردبیری محمد ترجانی زاده و در انتشارات و چاپخانه غیرت ارومیه کار خود را آغاز کرد. این روزنامه تا زمان شهادت سمکو شکاک به عنوان ارگان رسمی دولت وی به چاپ رسید.

 

   یکی از دوران های درخشان روزنامه نگاری در شرق کوردستان دوران ١١ ماه جمهوری کوردستان بود. در این مدت کوتاه روزنامه ها و مجلات زیادی به چاپ رسید که در میان آن ها میتوان به روزنامە کوردستان، مجله نیشتان، مجله هه لاله و مجله گروگالی مندالان میتوان اشاره کرد.

 

    روزنامه نگاری کردی در شرق کوردستان به خاطر رژیم های مستبد حاکم در ایران همواره دچار مشکلات بسیار زیادی بوده و فعالین این عرصه همواره مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند و با خطراتی  نظیر شکنجه و اعدام روبرو بوده اند، روزنامه های هم که اجازه نشر پیدا کرده اند معمولا مبدل به تریبون رژیم‌های حاکمه شده و می‌شوند. در دوران زمامداری رضا شاه زبان‌های غیر فارسی ممنوع اعلام شدند و سیاست آسمیله کردن ملل غیر فارس به صورت وحشیانه ای پیاده شد. نمونه این آسمیلاسیون را در ادارات آن زمان میتوان یافت که از مردم میخواستند به زبان فارسی صحبت کنند. در چنین شرایطی امکان حیات برای روزنامه نگاری کوردی وجود نداشت. پس از دوران استبداد رضا شاه  و در دوران  محمد رضا شاه اوضاع فرق چندانی نکرد و همان سیاست فشار و سرکوب ادامه پیدا کرد.

 

    بعد از انقلاب اسلامی روزنامه‌نگاری کوردی در برهه زمانی کوتاهی فرصت رشد پیدا کرد ولی سپس با شروع سرکوب منتقدین تمامی نشریات مستقل کوردی توقیف شدند. در این باره دکتر محمد علی توفیقی می‌گوید کە: با شروع سالهای دهه شصت و انسداد سیاسی به وجود آمده در ایران اکثر نشریات به محاق توقیف رفتند و تا سال‌های پایانی دهه هفتاد به جز دو نشریه‌ای که توسط ارگان‌های دولتی به نام‌های `اصحاب انقلاب` و `سروه` (اولی توسط سپاه پاسداران و دومی توسط موسسه‌ای که رحیم مشایی در رأس آن قرار داشت) منتشر می‌شدند مجالی برای عرضه، تولید و نشر مطبوعات کردی وجود نداشت.

   با شروع دوران مثلا اصلاحات خاتمی روزنامه‌نگاری کوردی اندکی فرصت رشد پیدا کرد ولی به  زودی معلوم شد که این هم یکی از حربه‌های رژیم برای سرکوب منتقدین بوده که با دادن فرصت منتقدان خود را بهتر شناسایی و سرکوب کند. برای اثبات این مدعا کافی است نگاهی به لیست نشریات توقیف شده در آن دوران بیندازیم نشریاتی نظیر: آبیدر، روژهه‌لات، آشتی، پیام کردستان، هاوار، مهاباد و … . در دوران احمدی نژاد هم که ایران و کوردستان مبدل به یکی از بزرگترن زندان های روزنامه‌نگاران شد. دولت تازه بر سر کار آمده روحانی هم علی‌رغم وعده و وعیدهای زیاد هیچ گامی در جهت اصلاح وضعیت برنداشته و سرکوب منتقدان در این عرصه همچنان ادامه دارد در این راستا می‌‌توان به توقیف روزنامه‌ بهار و بسته شدن موسسه احمد خانی اشاره کرد.

 

    اینک پس از گذشت بیش از سه دهه از عمر جمهوری اسلامی سیاست آسمیلاسیون رژیم‌های سابق توسط این رژیم گرچه با سیمایی متفاوت همچنان در کوردستان ادامه دارد و روزنامه‌نگاری مستقل کوردی در کوردستان عملا فلج شده است. در حال حاضر این حرفه فقط در تبعید است که اجازه حیات دارد و در این میان می‌توان به فعالیت روزنامه‌های کوردستان و آگری و … اشاره کرد که با وجود سختی‌های فراوان مشغول فعالیت هستند.

    رژیم جمهوری اسلامی در مدت زمامداری خود برای سرکوب منتقدان خود در عرصه روزنامه‌نگاری کردی اقدام به سرکوب ددمنشانه منتقدان کرده است و می‌کند  که می‌توان دراین رابطه به اعدام فعال سیاسی و روزنامە‌نگار کورد فرزاد کمانگر و دستگیری و شکنجه روزنامه‌نگاران کورد دیگر مانند عدنان حسن‌پور و محمد صدیق کبودوند و … نمود.

می‌توان گفت  جز نشریاتی که در خارج از  کشور نشر می‌شوند در حال حاضر عملا نشریه مستقل کوردی در داخل شرق کوردستان چاپ نمی‌شوند.

 

   امیدوارم که روزی تمامی روزنامه‌نگاران و فعالان در بند آزاد شده و امکان فعالیت آزادانه‌شان در خاک کوردستان به وجود آید، ولی بعید می‌دانم که تا این رژیم و این طرز فکر حاکم باشد چنین امکانی وجود داشته باشد.

 

منابع:

اسماعیل آقای سمکوی شکاک(پدر ناسونالیسم کردی) نوشته کاک شار اورمار

١١٢سال مطبوعات در کردستان نوشته کاوه قریشی

ویکی‌پدیا