هۆرە / هورا/ ئەهورا ؛ ئەمە ئاهەنگ و دەربڕینێکی هەرەکۆنی کوردی لە پانتاییێکی بەر چاوی هەرێمی کوردستان ناوچە لۆڕو گۆران نشینەکان دەژمێردرێت
کە وێرای سیا چەمانە بە ڕەسانایەتی تا ڕۆژگاری ئێمە لە کۆنی کۆنەوە سینگ بە سینگ بۆ نەسڵە یەک لە دوای یەکەکان گوازراونەتەوە.
قسە لە سەر شانزدە مەقام یا زۆرتری هۆرە دەکرێت . بە کۆنترین ئاهەنگی کوردی و لۆڕی دەناسرێن.(١)
لەوانە : هۆرەی نکیسایی، باربۆدی[سەردەمی خۆسرەو پەرویز ساسانی] ، هۆرەی جافی ، کەڵهۆڕی، لەکی ، ئەرکەوازی چڕ، هۆرەی لۆڕی غەریبی بان بنەیی ، پاوە مۆڕی باریە برالە، گۆرانی چڕ ، دوو دەنگی، یەکدەنگی، سوار سوار، قەڵوەزی چڕ، هەروەها هەوە هەوە، پادیواری، ئەکبەرخانی، بلاوێن، سەرکڵاوی، پابناری، بانیاری و تا دوایی.
زمانی کەڵهۆڕی زمانی هۆرەچڕ زمانی لەکی زمانی مۆڕ زمانی جافی[سۆرانی] زمانی هەڵپەڕکێ زمانی هۆرامی[گۆران] زمانی شێعر زمانی سۆرانی زمانی کتێب گۆ کراون.
هۆرە بەنێو بانگە کان بریتین لە : هۆرە/ لوورە/ سوورە/ کوورە/ کزە/ زکر/ سۆز/ چڕی.
لوورە/ بیرهێنانەوەی ڕابردووو لە دڵەوە [ لەبەرەخۆ] دەوترێت.
کوورە/ کاتی هێرشی خەم، ژان و ڕوو تێکردنی ئازاری مەزن وێرای فرمێسک و ئاهو ناڵە دێتە سەر زمان.
کزە/ ئاهەنگێکی زەریف لەتیف ناسک و جگەر سۆزە کە بە حاڵەتێکی تایبەت گۆ دەکرێ.
چڕین/ شێواز یا ڕیتمێک لە هۆرە بیرەوەری خۆش لە وەسفی جوانیەکان خۆشەویستی و بە دەنگی بەرز ئەدا دەکرێ.
زکر/ بە نیو و نێوەرۆکی خودا و ئایین دەڕازێتەوە.
سۆز/ تایبەت بە سۆفیگەری هەروەتر تاقمی دەروێشان سەبارەت بە مرید و مراد پیر و دەروێش و قەبرو قیامەت زۆرتر کەڵهۆڕەکان دەیڵێن .
بەشێک لەهۆرە بێژە بە نێو بانگەکانی هاوچەرخ بریتین لە عەلی نەزەرکەڵهۆڕ، عەولەزیز ، حسێنی ئەیوان، سەید قولی مایدەشتی، حاجی تووتی سنجاوی،سڵێمان کەنوولەیی[سنجاوی] شێرخان گەشکی. لە ناوچەکانی گۆران کەڵهۆڕ و جاف زۆرجار هۆرە وەک موسیقای شەڕ هێزو ورە بەخشین بە جەنگاوەر وتراوە .
خان مەنسور شاعێری رەقیبی شاکە کە بە ” شاکە و مەنسور” بە نێوبانگن کاتێک لە لەشکر کێشیەکانی نادرشا بۆسەر عۆسمانی ، هێند و ئەفغانستان لە دوورە وڵاتی زگار [عاجز] دەبێت ئەم شێعرە دەنووسێ.
بویش وە (شا پەروەر) نەچی وە مالان
هویردە خاڵەکەی نەیەی وە تاڵان
بویش ، وە شاپەروەر نەکەی تاو تەن
هام لە قەندە هار لە ژیر باڵ هەن
ئێستر بزایۆ کەیکۆ بگری بەر
مەر ئەو سا بوینم باڵای شا پەروەر
وێنەیەکی تری شێعری هۆرە:
خەمان خەمم کەرد پیران پیرم کەرد
وەحشی کێوان بیم فەلەک ژیرم کەرد
هەر بار بارت بی بارت بی وە ڕاس
دمای بارەکەت دەی ئاخر دنیاس
ئاخر بارت کرد چیت وە گوڵە زەرد
(میلکا) وە جی مەن پەرێ داخ و دەرد
ئەترسم بمرم بیاوان بووت وەجام
هاو کوڕەیلم بان لا نە گرن وەلام
تۆ خوەت گوڵیکی گوڵ ئەڕا چەتە
وڵات وە ئەزرەت گوڵەکەی خوەتە
شەرت بوو لە دوای تۆ بەرگم سیا کەم
حاڵم لە حاڵات باڵات جیاکەم
سیا بپووشم سفید لە بانی
ئازیەتی بگرم تا کەس نەزانی
شەرت بوو لە داخت بچم نامەوە
بویشن کەوکی بیی بی وە دامەوە
هەر چی چاو گلدام وە ناو ئەی خیڵە
دووس دیار نیە لیڵاویم لیڵە
خەم و خیاڵات لە لام بیەن جەم
فەلەک تەوبەم بوود مەنای کەس نەکەم
ترووسکەی ئاگر سیا ماڵ لە کوو ؟
گڕ گڕ مەگریام لە دامان کوو
سەفەری دیرم وە مانگ سەفەر
دڵ لە کوڵ کوڵە لیت نەیرم خەوەر
هەر سەر سەراوی سەیرانی دیری
هەر بڕە مالی جەیرانی دیری
خۆزگەم وە ئەرجن چنوور لە پایە
گوزەرگای کەڵڕم وەفراو لە سایە
هەر کانی کە وا ئاوش زۆڵاڵەن
قەدیم هەوارگەی جی کوردە ماڵـەن
شەتاوان چوون سەیل نە دیدەم جاری
گیج مەخوەی لە دەور زامان کاری
شیوەنی ژنانی لە نەکاو کۆست کەوتوو بە مؤڕ دەست پێدەکات کە وەزنی چەپی لە خۆ دەگرێ. شاعێران ئەحمەد داواشی ، میرزا لۆتفۆڵلا جوانرۆیی ، کەڵهۆڕیەکان میرزا عەبدۆلرەحیم میرزا عەبدۆلکەریم و کوڕانی کاک مۆحەمەد ئەهلی شاهینی بێڵەواری کامیاران بە شێعر وتن لە سەر کێشی مۆڕ ناسراون .
یەک تیر و دوو تیر دا نە، ناو شانی
خۆێن فەوارە بەست ناو چەکمە کانی
حاشا لەو ڕۆژە دەور (سۆڵجە) گیریا
عەبدۆلباقی خان تیرواران کریا
گوم گوم تەپلە تی لە تارانەوە
پاک ئەتیەدە جەنگ باقی خانەوە
لە کەل هاتە بان تۆپ و تۆپخانە
سەرکردەی ئۆردوو فەرمان فەرمانە
باقی وە سوار ئەسپ کاڵەوە
دایە وە قوربان ئەو مناڵەوە
باقیــم ها لە کۆڵ ئەسپە کەوە وە
دەسی ها دە تیر نێـسم سەوەوە
چیە سەنگەری خوینی ڕشیابوو
لە ناو خوینەکەی گولە ڕشیابوو
یە خوینی کیە لەیرە ڕشیایە؟
ئەودڵ باقی خان بی کەس کوشیایە
……………….
(شیوەنی دایکی ئەودڵ باقی خان)
بۆ کۆچی دوایی عەزیزی هۆرە چڕ مامۆستا مەلا محی ئەلدین و نووسەر فەرموویەتی:
مامۆسا مەلا محی ئەلدین ساڵحی شاعێرو نووسەر بۆ کۆچی دوایی هۆرچڕی بە نێو بانگ ئەولە زیز ئەم چەند بەیتەی هۆنیەو.
ئەو کەسە کە وا عۆمرێ هۆرەی کرد
وە بانگی هۆرەی ئەجەڵ ناکا مرد
عەبدۆلعەزیزی هۆرە چڕی کورد
شۆخـە هۆنەرمەند خاوەن شکۆ و برد
لە هەژدەی ئابان ساڵی حەفتاو پەنج
هەزارو سێسەد کۆچی دوایی کرد
سدێق بابایی Sadgh Babaee
سەرچاوەکان :
١ـ سرود بادیە ـ سنندج انتشارات کردستان .
٢ـ جاف جوانرود ـ مامۆستا محی الدین سالحی .
٣ـ تێبینی کاکن نووسەر .