قاضی محمد(پیشوا) ، جهانبخش خالدی

جد اعلا ی قاضی محمد (شیخ المشایخ)در سال ۱۸۳۰رؤسای قبایل را گرد هم آورد تا جبهه واحدی علیه انگلیسیان و تأمین آ زادی کردستان تشکیل دهد۰    

قاضی فتا ح (۱۸۳۲ـ۱۹۱۶)عموی پدر قاضی محمد ٬در سال ۱۹۱۶در دفاع از مهاباد علیه قوای ترک و  روس نقش مهمی ایفا کرد۰سر انجام با یکی از پسرانش به دست روسها کشته شد.قاضی علی ٬پدر قاضی  محمد(متوفی به سال۱۹۳۴)به دانشمندی شهره بود.اعضای خانوادهٔ قاضی محمد درس خوانده و ملی گرا بودندو از سالها قبل مورد تکریم و احترام فراوان مردم کردستان بودند. در یازدهم اردیبهشت ماه سال ۱۲۷۹شمسی برابر۱۹۰۰میلادی در خانواده ی قاضی علی در مهاباد فرزندی  پا به  دنیا نهادکه بعد ها منشأ اثرات مهم به یاد ماندنی در تاریخ ملت کرد شد. 

  قاضی محمد بعد از سن هفت سالگی در خدمت پدر شروع به تحصیل کردو مقدمات دروس را نزد پدر و  دروس تکمیلی را خدمت علمای مشهور در مهاباد فرا گرفت.وی به لحاظ فضیلتهای اخلا قی و شخصیت ذاتیش مورد احترام بود.قا ضی محمد که یگانه راه رهایی ملت کردرا تحصیل و سواد می دانست در سال ۱۹۲۶ ریاست اداره معارف (آموزش و پرورش )مهاباد را بر عهده گرفت.   انعقاد پیمان سور در سال ۱۹۲۰ پیش بینی نوعی حکومت برای کرد ها قیام اسماعیل آقا (سمکو)در سال  ۱۹۲۱ رویدادهای سریع و پی در پی آن سال ها عقد پیمان لوزان در سال ۱۹۲۳ و پایمال کردن حقوق و منافع ملت کرد از طرف دولت انگلستان ٬ قیام شیخ سعید پیران در ترکیه در سال ۱۹۲۵ ٬قیام ژنرال احسان نوری  پاشا در سالهای ۱۹۲۷ تا ۱۹۳۰ م که به قیام آرارات مشهور شده است مسائلی نبود که از دید تیزبین     قاضی محمددور بماند٬ در سالهای ۱۹۲۷ تا ۱۹۳۰ که قیام آرارات در جریان بود قاضی محمد مخفیانه با        آزادیخواهان کرد ترکیه  همکاری داشت .در سال ۱۹۳۸ پدر بزرگوارشان قاضی علی در گذشت . بزرگان  شهر عبای  قا ضی علی را بر دوش قاضی محمد انداختند و او را بر مسند قضاوت شهر قرار دادند.قاضی  محمد از ریاست معارف استعفا داد و مسئولیت تام و تمام امورات شهر و منطقه را بر عهده گرفت.وی دارای  ویژگی های ممتازی بود روحیه آزادمنشانه و ترقی خواهانه داشت،اغلب کارهای ایشان در آن زمان سنت  شکنی بودبه ورزش علا قه داشت و در منزل به چرخاندن میل می پرداخت،وی شنا گر ماهری بودو بسیار به مطالعه علاقه داشت،به زبان های کردی ،فارسی،ترکی ،عربی و کمی هم انگلیسی تکلم می کرداما انگلیسی  را خوب فهمیده و خواندن زبان های آلمانی فرانسه و اندکی روسی را نزد خود آموخته بودو کتابخا نه اش پر از آثار ادبی و تاریخی به این زبان ها بود.

   ملت ایران به ویژه مردم کردستان در زیر سایه سیاه استبداد حکومت رضا خان از هستی ساقط شده بود،در چنین شرایطی جنگ جهانی دوم شروع شد.در سال ۱۳۲۰ قوای انگلستان مغرب و جنوب و ارتش شوروی  از شمال از مرز های ایران گذشته و قسمت های وسیعی از خاک ایران را اشغال کردند.با ورود این نیروها   شیرازه امور دولت رضا شاه از هم گسیخت و مردم ستم دیده ایران نفس راحتی کشی.   

ژ۰ ک (کومله ژیانه وه ی کورد) 

  در ۲۵ مرداد ۱۳۲۱ با همکاری و هم فکری یک عده از روشنفکران و سیاستمداران کرد در شهر مهاباد بنیان   نهاده شد.در اکتبر ۱۹۴۴ از قا ضی محمد دعوت شد به کومله بپیوندد،وی بی درنگ این دعوت را پذیرفت عضویت وی از آن رو به تعویق افتاده بود که هر چند مورد احترام اکثریت مردم بود اعضای کومله بیم داشتند  که مبادا با این وجهه و احترامی که دارد قدرت را قبضه کند۰ این نگرانی بی پایه نبود،چندی نگذشته قاضی  سیمای مقتدر کومله بود۰ وی با قبول عضویت در کومله ژ ک با نام مستعار بینایی ارزش و اعتبارفعالیتهای  ملی را به اوج رسانید.چون مردم تشنه آزادی بودند این تشکیلات پنهانی به سرعت از مهاباد به کرماشان،کلهر  و پشتکوه رسید و تا لرستان نیز فعا لیت خود را گسترش داد. درماه مارس ۱۹۴۵ اعضای جوان کومله ژ ک   نمایشی میهنی به نام مام میهن (دایکی نیشتمان) اجرا کردند این واقعه شور و غیرت ملی را به حد بی سابقه ای  بر انگیخت.سر انجام در ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ کومله ژ ک به حزب دمکرات کردستان تغییر نام داد.حزب دمکرات  کردستان به رهبری پیشوا قاضی محمد نخستین حرکت انسجام یافته ی کرد های ایران بود که به صورت حزبی  با اهداف مشخص شکل گرفت  که در اولین کنگره خود به اتفاق آرا قاضی محمد به عنوان رهبر و پیشوای  ملت کرد انتخاب شد. به موازات آن نیزجوانان کرد با وحدت خود سازمان مربوط به جوانان حزب دمکرات را دایر کردند. 

    تشکیل کمیته زنان 

   رهبران کرد متوجه این واقعیت شده بودند که زنان نیمی از جمعیت کشور هستند، به همین منظوراولین بار در کردستان ایران کمیته زنان تشکیل شد.بدین ترتیب گروههای کثیری از زنان ضمن آشنایی با حقوق از دست  رفته خود به فعالیت های اجتماعی پرداختند.در سال ۱۳۲۴ همزمان با تاسیس مدارس و سایر فعالیت های  فرهنگی درمهاباد ،مدارسی نیز برای کودکان کلیمی ساکن این شهرتشکیل شد تا زبان مادری خود را نیزیاد  بگیرند . فعالیت روشنفکران کرد به ویژه در حوزه مسائل هنری و ادبی گسترش یافت،خلاقیت های ادبی   نویسندگان ،مؤلفان نمونه هایی جالب توجهی از خود نشان داد.

یکی  دیگر از رویداد های مهم بر افراشتن پرچم کردستان بود .  در روز ۲۶ آذر سال ۱۳۲۶ طی مراسم   ویژه ای بر افراشته شد.یکی از مهمترین اقدامات به یاد ماندنی در تاریخ ملت کرد تشکیل نیروی منظم به  نام(هیزی پیشمرگه)بودکه در روز۲۶ آذر ۱۳۲۴ به افتخار این رویداد مهم به نام روز پیشمرگه نامگذاری  شد.قاضی محمد با چاپخانه ای که شوروی ها به او دادند توانست شماری روزنامه و مجله منتشر کند.از جمله  کردستان روزنامه (رسمی جمهوری )،نیشتمان، هلاله (مجله بانوان) ،هاوار(ادبی).   مهمترین و بی نظیرترین رویداد در تاریخ ملت کرد روز ۲بهمن ماه ۱۳۲۴یعنی روز اعلام تشکیل حکومت جمهوری کردستان در مهاباد به دست توانای پیشوا قاضی محمد بود. 

   طی برگذاری میتینگ عظیمی که نمایندگان اقشارمختلف کردازتمام مناطق کردستان شرکت داشتند درمیدان        چوار چرا جلوی کمیته مرکزی حزب دمکرات و دفتر مخصوص قاضی محمد با اعلام جمهوری خود مختار       کردستان ،قاضی محمد به عنوان رئیس جمهور کردستان انتخاب شد.

   جمهوری کردستان کمتر از یک سال دوام آورد و آن هم به خاطر محدودیتهایی بود که با آن روبرو بود.

 اختلافات داخلی منطقه ای،محدود بودن حوزه جمهوری ،عدم پشتوانه از سوی قدرت خارجی و…..از جمله  عوامل انحلال سریع این جمهوری چند ماهه بود.جمهوری کردستان به رغم کوچکی خاک و کوتاهی عمر  خود جای مهمی در تاریخ جنبش ملی کرد دارد.این نخستین جنبش کرد بود که روشنفکری در رأس آن جای گرفته بود.قاضی محمد،رهبر حزب و جمهوری کردستان،برای اینکه حتی المقدوراز حوادث خونین ازسوی محافل نظامی جنگ طلب ایران جلوگیری کندو اینکه مردم را ازجنگ وویرانی منطقه نجات دهدخودداوطلبانه به پیشواز ارتش دولتی رفت،  این عمل قاضی محمد واقعا موجب گردید تا ازبروز رویدادهای خونین   جلوگیری شود.در اوایل ژانویه ۱۹۴۷ قاضی محمد با تنها برادرش صدرقاضی و پسرعمویش سیف قاضی در یک دادگاه ویژه نظامی محاکمه شد.دادگاه سری در روز ۲۳ ژانویه درست یک سالیک روز پس از اعلام جمهوری کردستان این سه تن به اعدام محکوم شدندو در سپیده دم ۳۱ مارس ۱۹۴۷ در میدان چوار چرا همان میدانی  که قاضی محمد در ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶ اعلام جمهوری کرده بود ناجوانمردانه به دار آویخته شدند.   کسانی که فرصتی یافته و با قاضی محمد دیدار کرده بودند بی اختیار تحت تأ ثیر شخصیت وی قرار گرفته  بودند و به سهولت دریافته بودند که چرا برای ملی یون همه کردستان به مظهر بدل شده است.سپس مقامات نظامی ایران برای محو آثار جمهوری کردستان برنامه ای را به مورد اجرا گذاشتند. چاپخانه کردی بسته شد،آموزش     به زبان مادری ممنوع شد. تمام کتابهای کردی در ملأ عام سوزانده شدند. 

   جهانبخش خالدی

  منابع :

  پیشوا ی بیداری ،سعید همایون

  جنبش ملی کرد ،کریس کوچرا 

  جمهوری مهاباد،آرچی روزولت 

 تاریخ سیاسی کردستان، آیت محمدی

کردها کردستان،درک کینان

{jcomments off}