یادێک لە دووی ڕێبەندان .نووسینی: سیامەند شێخ ئاغایی

ئەیامێک پێش پێکهاتنی کۆماری کوردستان، لەباری نێونەتەوەیی یەوە هەلومەرجێکی لەبار لە جیهاندا هاتبووە ئاراوە. شەڕی دووهەمی جیهانی  روو بەکۆتایی دەچوو. خەباتی دێمۆکراتی خوازانەی جیهان هاتبوو بەئاکام دەگەیشت.

لە ئاسیای دوور شۆڕشگێڕان ئیمپریالیسمی ژاپۆنیان بەچۆک داهێنابوو، فاشیسمی ئیتالیاو نازیسمی ئاڵمان سەریان بۆ خەباتگێڕان شۆڕ کردبۆوە. ئێران لە قەیرانێکی سەخت و دژواردا دەژیا. ئەرتەشی حکومەتی پاشایەتی کەنەفت و کەلەلا کەوتبوو.

نەمازە تاڕادەیەکی بەرچاو لە هەرێمی موکریان بێ دەسەڵات ببوو.  هێزی هاوپەیمانان ئەمریکاو ئینگلیس دەستیان بەسەر رۆژهەلات و باشووری ئێران داگرتبوو. ئەرتەشی سوور واتە بەرەی سوسیالیستی باکوورو بەشێک لە رۆژئاوایی ئێرانیان داگیرکردبوو. لە نێو ئەو گێژاوو کێشەو هەراییەی کە دونیا بەخۆییەوە دەدیت، کوردانی مەڵبەندی موکریان خۆیان بۆ بەرنگاربوونەوەو ڕاونانی دوژمنی کزو لاواز ئامادە دەکرد. دەکرێ بکوتری مەڵبەندی موکریان هەر لە نیوەڕاستی ساڵی ١٣٢٠وە نیمچە سەربەخۆ ببوو.

کۆمەڵەی ژیان و حەیاتی کورد(ژێکاف) وەک تاکە حیزبێکی سیاسی، پێشڕەوو ڕێکخەری ریزەکانی گەڵ بوو. هاوکات سەرزەمینی موکریان بەدەست سەرۆک عەشایرو پیاوماقووڵانی ناوچەکە ئیدارەو بەڕێوە دەچوو. ئیدی کەس سەرانەو باج  و پیتاکی بەحکومەت ناوەندی نەدەداو کوڕی خۆی بۆ سەربازی ئەرتەشی شای ئێران نەدەنارد. لە نێوخۆیی ئێرانیشدا بەتایبەت لە ناوەندو شارە گەورەو سەنعەتییەکاندا رێکخراوە دێموکراتە سوسیالیستەکان شکڵیان گرتبوو.

لەژێر کاریگەری تەواویی ئەو هەموو گۆڕانکارییە بەخێرایانەی کە وڵاتانی ئورووپای داپۆشیبوو، وە لەنێو دونیایەکی ئاوا پڕ لە کێشەو هەراو هەنگامەیەدا، پێشڕەوی کۆمەلآنی وەزاڵە هاتوویی کوردستان، هەنگاو بەهەنگاو ڕیزەکانی خۆیان لەگەڵ هیزە دێمۆکرات و سوسیالیستەکانی ئێران ڕێکدەخست و بەرەو پێشەوەیان دەبرد. لەو رۆژانەدا مەهاباد ببوو بە مەکۆی خەبات، دڵی وەک بورکانێک دەکوڵی و ئاوری لێ بەرز دەبووییەوە.

شارو گوندەکانی دەورو بەری بەهەستێکی پاکی میللییەوە  خۆیان بۆ  رزگار کردن لە دەست رۆژە ڕەشەکان و چەوسانەوە ئامادە دەکرد. لە بارودۆخێکی ئەوتۆ پڕ جۆش و خرۆش دا کۆمەڵەی  ژێکاف هەڵوەشاوەو جێگای خۆی بۆ حیزبێکی مۆدێرن و سەردەمیانە واتە ‘حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران’ بەجێ هێشت.

لە رۆژی دووی ڕێبەندانی ساڵی ١٣٢٤واتە شێست و پێنج ساڵ  لەمەوبەر سەدان هەزار لە خەڵکی کوردستان لە هەر لاوە، بگرە لە ماکۆ، سەڵماس ورمێ وەک ڕۆڵەکانی سمکۆی شکاک، هەرکی، زەرزا و شنۆیی. نەغەدەو پیران، سەردەشت و بانە. گەورکایەتی  و مەنگوڕو مامەش، دێبۆکری و  فیزوڵڵابەگی. سەقزو بۆکان ، هەوشار، ساینقەڵا،.. و نوێنەرانی گەل لە رۆژ ئاوا، رۆژهەڵات، باشوور، باکووری کوردستان و… هەموو دەست پێکەوە، بە یەک دڵ و یەک ئامانج  بۆ بەشداری لە متینگێکدا کە حیزبی دێمۆکراتی کوردستان رێکی خستبوو، ڕژانە نێو شارە خونجیلانەکەی مەهاباد.

لە مەیدانی چوارچرا، لە ڕێوڕەسمێکی کەم وێنەدا سەربەخۆیی خۆیان بەگۆیی ئازادیخوازانی دونیا ڕاگەیاند. هەر لەو کۆبوونەوە گشتی یەدا ‘قازی محەمەد’ کەسایەتێکی دیارو زانا، شارەزا بەسیاسەتە نێونەتەوییەکان و ئاشنا بەچەند زمانی زیندووی دونیا، بەسەر کۆمارو پێشەوای گەلی کورد هەڵبژێردرا. هاوکات حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران کە لەڕاستیدا هەژدە مانگ پێش کۆماری کوردستان لە دایک ببوو، بۆ یەکەمجار لە مێژووی خەباتی سیاسی کورددا توانی ببێ بەپێشڕەوی ڕاستەقینەی گەلی خۆی.

هەرچەند کۆماری کوردستان تەمەنێکی درێژی بڕ نەکرد، بەداخەوە لە رۆژی ٢٦ی سەرماوەزی ساڵی دواتر (١٣٢٥) بەپیلانی حکومەتی پاشایەتی ئێران و لە پێناو بەرژەوەندی ئابووری و سیاسی دەوڵەتە زلهێزەکاندا بوو بەقوربانی. بەڵام سەرەڕای ئەوەش کۆماری کوردستان لە ماوەی یازدە مانگ تەمەنی کورتی خۆیدا توانی مێژوویەکی پڕ لە شانازی و سەروەری بۆ گەل و نیشتمانەکەی بخوڵقێنێ.

لەنێو سەدەی بیستم و لەوکاتە پر لە گۆڕانکارییەدا، لە کات و ساتێکدا کە کوردستانی گەورە لە ژێر چەکمەی دیکتاتۆراندا هەر وەک ئەم سەردەمە دەیناڵاند، کۆماری کوردستان بۆ یەکەمجار توانی ئاڵای سێ ڕەنگی خۆر نیشان لەسەر خاکی کوردستان هەڵبداو خۆر لەسەر ئاڵایی شەکاوە بە تیشکی زێڕینی دڵی نیشتمان رووناک بکاتەوە.

بەڕێوەبەرانی کۆماری کوردستان، بەتێکۆشانی بێوچان، بە هیزو تواناییەکی قایمەوە توانیان چارەنووسی گەلی خۆیان بەدەستەوە بگرن، گەرماو گەرم زۆر ڕێوشوێنی نوێ و پێشکەوتوانە بۆ نیشتمانەکەیان دەستەبەر بکەن. کۆمار هەر لەیەکەم رۆژی سەربەخۆیی خۆیدا توانی بە شێوازێکی دێمۆکراتانە هێمای فیکری خۆی دابڕێژێ و بیرو بۆچوونە جیاوازکان لەنێو خۆیدا جێ بکاتەوەو ببێ بەجێگای متمانەی گەلەکەی. ئەویش بەمانای ڕاستی خەڵک کۆمار بەهی خۆیان بزانن و بەچڕی تێدا بەشدار بن.

شاری مەهاباد لەو رۆژانەدا ببوو بەیەکپارچە گڕوتین، غرورو شادی خەباتگێڕانی ئەو ئاوو خاکە سەرکەوتوانە قەڵای داگیرکەریان روخاند بوو. لەجێیدا کۆماری ئازادیان بۆ گەلی خۆیان دەستەبەر کردبوو. لە ژێر ئاڵای کۆمارە ساواو دێمۆکراتەکەیاندا دڵ و دەروون و چاوی رۆڵەکانی کوردیان بەخوێندنی زمانی زگماکی، کلتوورو  کەلەپووری خۆیان ڕوون کردبۆوە. رۆژنامەو گۆڤار بەزمانی شیرنی کوردی مژدەی ئازادیان بڵاو دەکردەوە، ڕاهێنان و وەرزیش لە بۆاری جیاوازدا بۆ لاوان پێکدەهات و لە هەموو بۆراو کۆڕو کۆمەڵێکدا پێشەوا قازی وەک مامۆستایەکی دڵسۆزو لێهاتوو بەشداری و حزوری هەبوو.

یەکی دیکە لە ئاکارە جوانەکانی کۆمار ئەوە بوو، بۆیەکەم جار لە مێژووی بزاوڤی کورددا بەرەسمی ناسینی مافی بەرحەقی ژنان بوو. پێشەوای بەلیمەت رێگای بۆ ژنان ئاواڵە کرد کە بەبێ پێچ و پەناو بەبێ پرسی پیاوان هەنگاو بنێنە نێو دەرەوەی ماڵ و لە کاروباری کۆمەڵایەتی و سیاسی دا بەشداری بکەن…

بزوتنەوەی دێمۆکراتییکی کورد، لەسەردەمی دواکەوتوویی ئەوکاتدا بەبەشداریدانی نیوەی کۆمەڵ واتە ژن لە ژیانی کۆمەڵایەتی و پرسی نەتەوایەتی دا، توانیان بەئەم کردەوە مۆدێڕن و کەم وێنە کە تەنیا لە گەڵێکی هۆشیارو پێشکەوتوو دەوەشایەوە، لە مێژوویی خەباتی کوردا شانازی بۆ خۆیان و گەلەکەیان پێک بێنن.

کۆماری کوردستان لە ماوەی کورتی تەمەنیدا کە تەنیا ٣٣٠ رۆژی خایاند، توانی  ببێ بەمەشغەلێک کە سەرنج و  ڕایی تەواویی ئەو خاوەن نەزەرو تۆژینەوەر، رۆژنامەگەرو گەریدەی ئەوکات سەردانی کوردستانیان دەکرد، بۆلای خۆی ڕابکێشێ.

 خەباتی رۆژنامەگەری کوردی هیچ یەک لە توێژەکانی گەلی لە تیشکی خۆی بێ بەری نەکرد. تا دوایین ساتەکانی تەمەنی بۆ گەورەساڵان، لاوو منداڵان رۆژنامەو  گۆڤاری ئەدەبی  وەک: چیرۆک، شێعرو پەخشانی بڵاو کردەوە. هەروەها شانۆی ‘دایکی نیشتمان’ کە زمانی حاڵی بەشی زۆری خەلکی ئەو سەردەمی کوردستان بوو، بۆماوەیەکی درێژ لەسەر سەکۆی نمایش ماییەوە، بوو بەزاخاوی مێشک و  لە دەروونی  گەلدا جێی خۆی کردەوەو بوو بەباسی نێو کۆڕو کۆمەڵی کوردەواری.

دووی ڕێبەندان رۆژی ئازادی، رۆژی سەرهەڵدانی ئاواتە لە مێژینەکانی گەلی کوردە. رۆژی زاڵبوونی مافە ڕەواکانی نەتەوەی کورد بەسەر رەگەزپەرەستی، دەمارگرژی فیکری، بەرچاوتەنگی، خۆپەرەستی، چەوسێنەری و داگیرکەرییە… دووی ڕێبەندان رۆژی ڕاپەڕینی گەلێکی مافخوراوە بەدژی سەرەرۆیی و کۆنەپەرەستی…

 دووی ڕێبەدان بەرهەمەکەی کۆمارێکی ساواو جوانەمەرگ بوو کە توانی لە ماوەیی کورتی تەمەنی دا زۆر هەنگاوی بەنرخ بەرز بکاتەوە. زۆر بەخێرا بتوانی سەرنجی تەواویی ئازادیخوازانی بەشەکانی دیکەی کوردستان بۆلای خۆی ڕاکێشێ و ببێ بە مەکۆی هیواو هومێدو بەدڵێکی فرەوان لە دەوری خۆی کۆیان بکاتەوە. هەروەها کۆمار توانی بنا‌غەی هاوپەیمانەتێکی پتەوو برایانە لەگەڵ گەلی ئازەربایجان دابڕێژێ و بگوێرەیەک ئێستاش هەر دووک گەلی کوردو تورکی ئازادیخواز بەو هاوپەیمانەتییە گرانبەهایە دەخوڕن.

 کۆمار بە ئەقڵ و زاناییەوە توانی لە ناوچە ئازادکراوەکانی ژێر دەسەلاتی خۆیدا تاڕادەیەک بۆاری  ئابووری و بازرگانی بەرەو پێشەوە بباو پێوەندی بازرگانی خۆی بەناردنی کالا بۆ وڵاتی سۆوڤێتی جاران بەهیز بکا.  بێ گومان  یەکێکی دیکە لە شانازییەکانی کۆماری کوردستان پێکهێنانی هێزێکی میللی بوو کە بەهێزی پێشمەرگە ناودێربوو. بەهەزاران کەس لەڕۆڵەکانی کورد بۆ وەدەستهێنان و پاراستنی دەستکەوتەکانی کۆماری کوردستان چەکی شەڕەفیان هەڵگرت و بەپشتیوانی جەنگاوەرانی بارزانی کە لەپێشەوەی هەمووان سەردارو سالاری کورد ژێنەڕاڵ مستەفا بارزانی بوو خەباتیان درێژە پێ دا.

گرینگی و پڕ بایەخ بوونی کۆماری کوردستان لەوەدایە: سەرەڕای تەواویی ئەو هەموو کۆسپ تەگەرەی هاتنە سەڕێی و بوون بەهۆی سەرنەکەوتنی وەک:  بەرتەسک بوونی چوارچێوەی خەبات. رێژەیەی زۆری نەخوێندەواری دانیشتوانی هەرێم زیاتر لە٩٠%. بیری عەشایری و تیرەو خزمایەتی و… نەبوونی پشتوانی و هاوپەیمانەتێکی تۆکمە لەگەڵ وڵاتە دێمۆکراتەکانی دونیا. نەبوونی سەرچاوەیەکی بەهێزی ئابووری. نەبوونی هیزێکی نیزامی یەکدەست و دەورە دیتوویی پۆشتە بەکەرەستەو چەکی ئاوتوماتیک و خودکار.

نەبوونی ماسمیدیاو دامودەزگای راگەیاندن کە بتوانن پەیامی خۆیان لەم ڕێگاوە بەدەرەوەو دنیایی ئازاد ڕابگەیەنن و لەگەڵ زۆر کەموکوڕی نەگوتراوی دیکە، دیسانیش کۆماری کوردستان توانی زۆر دەسکەوتی بەنرخ بۆ گەلی خۆی دەستەبەر بکا. سا هەر بۆیە  ڕۆڵەکانی کورد هەموو ساڵێک بەگرینگدانەوە لە ڕێوڕەسمی بیرانییەکەیدا بەشداری دەکەن و بە دووژمنەکانیان دەسەلمێنن، بەلەسێدارەدانی قازی محەمەدو هاوڕێیانی( ١٠خاکەلێوەی ساڵی ١٣٢٦).

بە تێروری ڕێبەرانی ئەم ڕێبازەو گوشتن و لەسیدارەدان، بەتواندنەوەو قڕکردنی بەکۆمەڵ، وێران کردنی شارو گوندەکان، نەک گەل هەر بەچۆک دانایە، بەڵکوو سوورتر لە پێشوو، بەپشت ئەستووری کیژان و کوڕانی زاناو چاوکراوەی ئەم سەردەمەمان بۆ چەقڵی چاوی دوژمننان لە گۆڕەپانی خەباتدا بەچەشنی کێوەکانی شاهۆ، قەندیل و ئاراڕات سەربەرزانە راوەستاو، تاکوو رزگاری یەکجاری  کوردو کوردستان گیان لەسەردەست لە مەیدانی خەباتدا دەمێنەوە…

کۆماری کوردستان لە مێژووی خەباتی کورددا توانی وەک گەوهەڕێکی درەوشاوە جێگایی تایبەت لەنێو خەباتی ڕزگاریخوازانەی گەلی کوردستان بۆ خۆی دەست نیشان بکاو ببێ بەمڵکی هەر چوار پارچە داگیرکراوەکەی کوردستان… دەکرێ ڕاشکاوانە بگوترێ، کاریگەری ئەو یازدەمانگ سەربەخۆییەی کوردستان ئەوەندە بەگوڕو تین بوو کە پاش شێست و حەوت ساڵان، ئێستاش کە ئێستایە ئامانجە پیرۆزەکانی، ڕێبازی هۆگرانی سەربەخۆیی کوردستانەو هەروەک چۆن لە پێکهاتنی کۆماردا ئازادیخوازانی کورد لە هەر چوار کەنارەو بەپیری یەوە هاتن و بوون بەپشت ئەستورو دەستی کۆمەک و یارمەتیان بۆ لا درێژ کرد و لە پێناویدا خوێنیان بۆدا.

ئێستاش کوردان پاش ئەو هەموو ساڵەی بەرسەر کۆماردا تێپەڕیوە دیسانیش هەر بەو رۆژە مێژووییە پرشنگدارە دەخوڕن و وەک رۆژێکی بەنرخ ، پڕ دەسکەوت و هەمیشە زیندوو چاوی لێدەکەن. لەهەر شوێنێکی ئەم دونیایە بن، ئەمەگناسی و وەفاداری خۆیان بۆ ئامانجە پیرۆزەکانی کۆمارو پێشەوامان قازی محەمەدو باقی شەهیدان وەک مانگی چاردە لەسەر ئاسمانی لێڵ و تاریکی کوردستان بەدرەوشاوە ڕادەگرن!…   

ئەو بابەتە لە رێکەوتی    20130115 بڵاو کراوەتەوە